Osmanlı İmparatorluğunun resmen bitişi, Son Padişahı Vahdettin tarafından görevlendirilen Bahriye Nazırı Rauf Orbay ile 30 Ekim 1918 akşamı Limni Adasının Mondros Limanında itilaf devletleri arasında imzalanan 25 Maddelik ateşkes anlaşması ile resmen tamamlanmıştır.
O sırada. Mustafa Kemal Paşa , Sina ve Filistin Cephesinden sorumlu 7. Ordu komutanı idi. (Ataması 7 Ağustos 1918) Mustafa Kemal paşa derhal Osmanlı genel kurmayından anlaşmanın tam metnini istedi.
İncelediğinde anlaşmanın 7. Maddesinin Anadolu'nun işgalinin galip sayılan devletlere gerektiğinde işgal yetkisi verdiğini gördü. Derhal İstanbul’da Bab-ı Ali de tanıdığı üst düzey yetkililere telgrafla durumun vahametini , anlaşmanın kabul edilmemesi ve şayet İtilaf devletleri donanması yetkisi içindeki İskenderun sahillerine çıkarsa ateş atacağını bildirdi. Bunun üzerine, Bab-ı Ali İtilaf devletlerinin tepkisini çekmemek için Mustafa Kemal paşanın karargahının bulunduğu Adana’da Komutanlığı devredip İstanbul’a dönmesi istendi. 2 Kasım 1918 de Adana’ya gelen Mustafa Kemal burada yerel eşraf ve subaylar ve önde gelenlerle değerlendirme ve toplantılar yaptı. Bu toplantılarda, Osmanlı Ordusunun ateşkes anlaşma maddelerine göre, ihtilaf devletleri ordularına teslim edilmesi istenen silahların Toroslardaki dağ köylerine ve Anadolu’nun içlerine gönderilmesi ile düşmanın Silifke-Samandağ hattının kuzeyine kesinlikle çıkarılmaması kararı benimsendi.
5 KASIM 1918 AKŞAMI KARAMANCILAR KONAĞI’NDAKI GİZLİ TOPLANTI
Mustafa Kemal, Adana’dan 5 Kasım 1918 günü trenle gizlice Mersin’e geldi. Toplantıya civardaki köylerden yurtsever sivil asker temsilci ve komutanların katılmasını istedi. (Arslanköy’den bu toplantıya Hüsnü Başçavuş gönderilmiştir). Konakta, gece mum ışığında yapılan bu toplantıda , Adana’da aldıkları kararları katılanlara aktardı. Anadolu’nun ilk İşgalin Mersin iskelesinden başlayacağını ve bölgedeki karakol ve birliklerdeki tüm silah ve cephanelerin gelecekteki vatan savunması İçin Toroslardaki dağ köylerine gönderilmesini ve direniş örgütlerinin( kuvvai milliye) kurularak düşmanın kesinlikle Torosların kuzeyine geçmemesi talimatını verdi.
İŞGAL NEDEN İNGİLİZLERLE BAŞLADI?
Anadolu’nun Güney doğusu ve Çukurova Bölgesi (Kilikya) Osmanlı’nın paylaşımında Fransızlara söz verilmişti. Ancak ilk çıkanlar İngilizler oldu.
Yerel gazeteci ve arkadaşım Mirza Turgut kitabında ilk işgali şöyle anlatmaktadır:
“17 Aralık 1918 sabahı Mersin iskelesine yaklaşan filikadan inen İngiliz subay, elindeki zarfı, iskele komiserine vererek, mutasarrıf Galip bey’e iletmesini istiyordu. Aynı saatlerde Mutasarrıf Galip Bey, bugün sağlık müdürlüğü olan hükümet konağında, jandarma komutanı ve emniyet komiseri ile durum değerlendirmesi yapıyordu.
Tercüme edilen İngiliz subayının getirdiği zarfta ”Ateşkesin 7.maddesi uyarınca ,asayişi sağlamak amacı ile Kilikya’nın İşgaline Mersin’den başlanacağı; çıkarmanın istasyon yakınındaki iskeleden yapılacağı; Osmanlı İdaresine ve Memurlarına karışılmayacağı; işgalin geçici olduğu, halkın heyecana kapılmaması ve herhangi bir karşı koyma sorumluluğunun İdari amirlerine ait olacağı” bildiriliyor ve iskele civarı meydanlığı, İngiliz Fabrikaları, istasyon binası ve Amerikan Kolejinin işgal edileceği, gerekli tedbirlerin alınması” isteniyordu.
Gene de herkes tedirgindi. Öncelikle ilk karaya çıkanlar, Hindu Müslüman askerlerdi. Çünkü yerel Müslüman halkın ilk tepkisinin Müslüman askerlere olmayacağını veya sınırlı olacağını biliyorlardı İngilizler devlet daireleri ile önemli yer ve karakolları işgal ederek kentin kontrolünü tamamen ele geçirdiler. “İngiliz işgalinden 15 gün sonra 2 Ocak 1919 günü Yrb. Romieu komutasında Fransız işgal askerleri ve Ermeni Lejyon alayı Gümrük iskelesinden çıkarak Taşhan'a yerleşmiş ve işgale katılmışlardır’.
Mersin, yaklaşık bir yıl boyunca, İngiliz ve Fransızların ortaklaşa kontrolünde kalmıştır.
Ancak, 20 Kasım 1919 yılında İngiliz Birlikleri Mersin’den çekilmiş ve sadece Fransız işgal kuvvetleri kalmıştır.
İngilizlerin çekilmesinden sonra Mersin ve civarının yönetimi tümüyle Fransızlara geçmiştir.”
Daha sonraları Fransızlar, kaçırılan silahların peşine düşmek ve işgali genişletmek için yerel Ermeni tebaasından lejyoner gruplar oluşturdular. Kuzeye ve Doğu ya, Adana’ya ve Antep’e doğru işgali büyütmek istediler.
Mustafa Kemal, araştırmacı yazar Dursun Özden’e göre, 5 Ağustos 1920 de Pozantı kongresine bizzat gelip toplantı yaparak ve seçim sandığı koydurarak yerel direniş örgüt yöneticilerini seçtirmiştir.( Bu tutum Mustafa Kemal’in savaş koşullarında bile demokratik usullere ne kadar özenli olduğunu göstermektedir)
Mut, Erdemli, Tece, Efrenk Gözne , Musalı, Tarsus , Pozantı’ı ve Adana’da kurulan Kuvva-İ Milliye direnişleri ile Mersin-Tarsus Müdafai Hukuk Cemiyetlerinin örgütlediği müfrezelerin işgalcilere yoğun direnişleri ve savaşlarla Erdemli, Tece Mersin’in köylerinde ve Tarsus’da yapılan şiddetli mevzi savaşlar sonucunda düşmanın ilerlemesi durduruldu. Sonunda Fransızlar ile 20 Ekim 1921 tarihinde Ankara Hükümeti ile anlaşma imzalamak zorunda kaldılar. Fransız birlikleri önce 27 Aralık 1921’de Tarsus’u, 3 Ocak 1922 de Mersin’i, 5 Ocak 1922 de Adana’yı terk ettiler. Bu başarıda en önemli rolü oynayan Mersin-Tarsus Müdafai Hukuk cemiyetinin örgütlediği direnişin Müfrezeleri ve komutanları:
SAHİL MÜFREZESİ
Çiftlik Köyü), Sırasıyla Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Yedek Tğm. Adil A. ATALI, M. Ali TOPCUOĞLU ve Yedek Tğm. Mehmet RIFKI
BOZON MÜFREZESİ: Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Başçavuş Tahsin ŞAHİN ve Yedek Tğm. Takiddin ŞANLI
EMİRLER MÜFREZESİ:
Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Öğretmen A.Rıza TİMURTAŞ ve Jandarma Başçvş Vezir YUSUF.
ÇOPURLU MÜFREZESİ: Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Astğm. Refik, Tğm. Hakkı DENİZ ve Astğm. Yusuf KENAN
BULUKLU MÜFREZESİ: Komutanı Yedek Tğm. Osman Heybetullah TEKELİ.
EFRENK(YAVUZ) MÜFREZESİ: Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Başçvş. Hüsnü YILDIRIM, Tğm. Hamdi ONGUN ,Tğm. Hilmi GÖK ve Başçvş. Arap YAHYA
ALSANCAK MÜFREZESİ: Komutanı, Osman Muzaffer KOÇAŞOĞLU.
TOZKOPARAN MÜFREZESİ: Komutanı Yedek Öğretmen Tğm. Veli Haşim ÇİFTÇİ,
BOZKURT MÜFREZESİ: Komutanı Yedek Tğm. Mithat TOROĞLU.
GÖKBAYRAK MÜFREZESİ: Komutanı Üstğm. Galip TEKİN.
SELÇUK MÜFREZESİ: Komutanı Adanalı Yedek Tğm. Selçuk GÖLGEN
DEMİRTAŞ MÜFREZESİ
Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Yedek Tğm. Kozanlı Mustafa Nail (Şehit) ve Yedek Tğm. Ömer ÇİFTÇİ
ÇELİKTAŞ MÜFREZESİ:
Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Molla Kerim(şehit) ve Hamami Ahmet.
KAYHAN MÜFREZESİ
Komutanı Yedek Tğm. Ali Rıza TİMURTAŞ
TARSUS GENÇLER MÜFREZESİ:
Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Tğm. Lütfü OĞUZCAN ve Nazım Vecdi İLTERAY.
SUVARİ MÜFREZESİ
Komutanı Milis Çerkez Süleyman Bey.
MAKİNALI TÜFEK MÜFREZESİ:
Komutanlığını yapanlar sırasıyla; Yedek Tğm. Hamdi ve Yedek Tğm. Rifat USLU
Mersin'in kurtuluşunda toplam 17 müfrezede ve bunların dışında yapılan(Tarsus , Karboğazı ve Gülek Boğazı) savaşlarında milis olarak görev yapan Kara Fatma gibi kadın veya erkek ismi kayıtlı ve kayıtlı olmayan hayatını bağımsızlık için vermiş isimsiz kahramanlarımızı rahmet, saygı ve minnetle anıyoruz .
KARAMANCILAR KONAĞI KUVVAİ MİLLİYE MÜZESİ OLMALIDIR.
Bu vesile halen farklı bir maksatla onarılan Karamancılar konağı ve çevresi Mersin tarihi için çok önemli bir mekandır. 12 Eylül 1980 darbesi ile kapatılan ve malzemelerine el konulan Mersin Kuvvai Milliye Derneği burada yeniden oluşturulmalı, özel bir proje ile Mersin tarihi için çok önemli bir yer olan bölgedeki tüm tarihi yapılar korunmalı, tüm müfreze komutanları , Şehit ve gazilerimizin adları, resimleri bu müzede ve sokaklarda yer almalıdır. Bu konuda en önemli sorumluluk ve görev Büyükşehir Belediyesi ve meclisindedir.
Çok büyük emekle şehit kanlarıyla kazanılan Mersin’in 3 Ocak Kurtuluş Bayramını kutluyorum.
Serdar ERKAN
