BÜYÜK EĞİTİM DEVRİMCİSİ TONGUÇ:
“Elimde imkan olsa tüm Dünya’nın okullarında insanın, insanı sömürmemesi için ders koyardım.”
Dün(24 Haziran 2019) ülkemiz gündemine, 23 Haziran 2019 İstanbul seçimlerinin sonuçlarının yorumları damgasını vurdu. Oysa TC nin çağdaşlaşma yönünde kaderinin değişmesinde ve babam gibi , Nobel Ödüllü Aziz SANCAR gibi kız -erkek, onbinlerce köy çocuğunun karma eğitim alarak, okumasında, çağdaş Türkiyenin kurulmasında büyük emek ve katkısı olan Köy Enstitüleri Sistemi’nin kurucusu ve bu yazının girişindeki cümlenin sahibi, büyük eğitimci İsmail Hakkı TONGUÇ’un (Enstitütü mezunlarının Tonguç Babası), 59. ölüm yıldönümüydü.
İsmail Hakkı Tonguç, 1893 yılında Bulgaristan'nın Silistre şehrine bağlı bugünkü adı Sokol olan Tatar Atmaca Köyü'nde doğdu. Babası Kırım göçmenlerinden Hacı Velioğlu İdris, annesi ise Dobrucalı bir Türk olan Vesile Hanım'dı. Biri kız 8 kardeşin en büyüğü olan İsmail Hakkı Tonguç, eğitim hayatına kendi köyünde başladı ve 4 yıllık ilkokulu bitirdikten sonra Silistre'de rüştüye'ye devam etti.
Köyünde bir süre tarım ile uğraştıktan sonra 1914 yılında İstanbul'a giderek eğitimine devam etti. Ardından Maarif Nazırı Şükrü Bey'in yardımlarıyla parasız yatılı olarak Kastomonu Öğretmen Okulu'na gönderildi. Bu esnada Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı'na girmesi sebebiyle zorlu bir eğitim hayatı yaşamaktaydı. 5 Mayıs 1916'da İstanbul Öğretmen Okulu'na geçiş yaptı ve buradan mezun oldu.
1918 yılında açılan bir sınavı kazanara Almanya'ya öğrenime gönderildi. 1 Ekim 1918 ile 27 Nisan 1919 tarihleri arasında Karlsruhe-Ettlingen'deki Öğretmen Okulu'nda Türk öğrenciler için düzenlenen özel eğitim programına katıldı. I. Dünya Savaşı'nın bitmesi ile Almaya'daki diğer Türk öğrenciler ile yurda döndü.
İsmail Hakkı Tonguç, İstanbul'a geldikten kısa bir süre sonra Eskişehir Öğretmen Okulu Resim-Elişi ve Beden Eğitimi Öğretmenliği'ne atandı. 1921 yılının Haziran ayında Eskişehir'in Yunanlılarca işgal edilmesi üzerine Ankara'ya gitti. Ülkenin işgal altında olmasından dolayı tekrara Almanya'ya dönerek Kalsruhe'de Güzel Sanatlar Yüksek Okulu'nda grafik, tahta işleri ve illüstrasyon eğitiminin yanı sıra Ettlingen Beden Eğitimi Enstitüsü'nde beden eğitimi derslerine devam etti.
1922 yılında eğitimini tamamladıktan sonra Konya Öğretmen Okulu ve Konya Lisesi'ne eğitmen olarak atandı. Bie süre Ankara, Adana ve Konya'da öğretmenlik yaptıktan sonra Almanya, İngiltere ve Fransa'da mesleki incelemeler yapmak üzere seminerlere katıldı.
1925 yılında Ankara'da Muallim Mektebi'ne atandıktan sonra 11 Mart 1926'da Maarif Vekaleti Levazım ve Alatı Dersiye Müzesi Müdürlüğü'ne getirildi. Merkezdeki yöneticilerden biri konumuna gelen İsmail Hakkı Tonguç, 10 Temmuz 1926'dan 26 Ağustos 1926'ya kadar İlköğretim müfettişleri ve ilkokul öğretmenleri için Ankara'da açılan 'İş ilkesine dayalı öğrenim kursu' başlatarak yabancı eğitimciler ile birlikte Köy Enstitüleri projesinin temelini attı.
1927 yılında Nafia Kamil ile evlenen Tonguç bu evlilikten Engin ve Yalım adında iki çocuk sahibi olmuştur.
1929-1933 yılları arasında Gazi eğitim Enstitüsü'nde etkin görevlerde çalışarak hem öğretmenlik hem de daha sonra kurumun müdürlüğünü yaptı. 1935 yılında Köy Enstitüleri'nin kurmasını sağlayacak İlköğretim Genel Müdürlüğü'ne getirildi. Dönemin kültür bakanı Saffet Arıkan ile birlikte hazırladığı raporla Köy Enstitüleri programını hazırladı.
Ertesi yıl Kayseri, Çorum ve Yozgat'a giderek buralarda eğitmen kurslarıyla ilgili çalışmalar yaptı ve 1936'da Köy Enstitüleri'nin ilki sayılan Eğitmen Kursu'nu Eskişehir'e bağlı Mahmudiye'de açtı. 1937 yılında Köy Eğitmenleri yasası çıktıktan sonra İzmir'de ve Eskişehir Çifteler'de ilk köy öğretmen okulları açıldı. Yurtdışında yaptığı incelemeler neticesinde kurum geliştirildi ve Hasan Ali Yücel'in Milli Eğitim Bakanı olmasıyla çalışmaları hız kazandı.
17 Nisan 1940'da Köy Enstitüleri Kanunu çıktıktan sonra açılan kurumlar ile bizzat ilgilendi. 1946 yılında Köy Enstitüleri hakkında açılan davalar sebebiyle görevinden alındı ve Talim Terbiye Kurulu üyeliğine getirildi. Dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü çalışmalarından dolayı kendisini taktir etse de ülkenin çeşitli yerlerine sürgün olarak gönderilmesine engel olamadı. Tüm bu olanalar neticesinde 1954 yılında kendi isteği ile emekli oldu.
Hayatının geri kalan yıllarında Avrupa'daki eğitim sistemini incelemekle geçirdi ve 27 Mayıs Devrimi'nden sonra hazırlanan yeni Anayasa için eğitimle ilgili madde taslakları hazırladı. Bir süredir Almanya'da hastalığı için tedavi görmekte olan İsmail Hakkı Tonguç, 24 Haziran 1960'da Ankara'da vefat etti, cenazesi Ankara Cebeci Gömütlüğü'ne defnedildi.
Anısına saygıyla,
Serdar ERKAN
25.06.2019
